سوال کردن رسول روم از عمر رضی الله عنه

چگونگی تعلّق نفس ببدن،فسون الهی

تأثیر قدرت حق تعالى‏،

بالا: مقام قدس وپیشگاه پروردگار

مرغ بی اندازه: روح است در مرتبه یی قبل از نزول به جسم خاکی .

قفص: دراین جا یعنی تن وجسم خاکی

زو: مخفف زود،

مراقب: سالکی است که می کوشد دل خود را از توجه به آنچه در راه وصال حق نیست باز دارد واین پاسداریِ دل را مراقبه می گویند. پس مراقبه پاس دل داشتن است.

کاو مراقب گشت: وصف کره‏ى خاکى «زمین» به مراقبه و اطلاق «مراقب» بر آن، بجهت آن است که سالکان در حال مراقبه زانوها را بدل مى‏چسبانده و سر خود را بر سر زانو مى‏نهاده و خاموش بوده‏اند. زمین و یا کره‏ى خاکى نیز گرد و گلوله وار و خاموش است مانند سالک مراقب در تصور مولانا.

( 1457) مرد پرسید اى امیر مؤمنین جان از آن مرتبه عالى چگونه بر زمین فرود آمد.( 1458) مرغى که ما فوق فضا و بالاتر از مکان است چگونه اسیر قفس گردید عمر گفت خداى تعالى بجان افسون خوانده و قصه‏ها گفت‏. ( 1459) نیستها و عدمها که چشم و گوش ندارند وقتى افسون مى‏خواند بجوش و خروش مى‏آیند.( 1460) از افسون او نیستیها بجنبش افتاده دوان دوان بعالم هستى مى‏شتابند.( 1461) پس از آن افسونى بموجود خواند که آن را بطرف عدم فرستاد.( 1462) بجسم رمزى گفت که تبدیل بجان گردید بخورشید چیزى فرمود بناى درخشندگى گذاشت. ( 1463) باز در گوش خورشید نکته مخوفى مى‏گوید و صدها کسوف بر چهره‏اش کشیده مى‏شود.( 1464) این رمز را بگوش گل گفته خندانش نمود و با لعل گفت خوش و تابان گردید. ( 1465) و بگوش ابر چه خوانده است تا چون مشگ از دیده خود اشک مى‏ریزد. ( 1466) معلوم نیست حق بگوش خاک چه گفته که این جسم مثل درویشى که در حال مراقبه باشد ساکت و خاموش مانده است.

دراین ابیات ابتداً رسول روم از خلیفهْ دوم می پرسد که این روح نامحدود چگونه در قفص تن جای می گیرد؟ خلیفه جواب می دهد که : پروردگار بر روح فسون وقصص خوانده است. عدم با افسون و قصه پروردگار رقص کنان ومعلق زنان به عالم وجود می آید، وباز با افسونی دیگر، دو اسپه وشتابان به عدم باز می گردد. جان کلام این است که همه چیز به مشیّت الهی بستگی دارد، واگر کسی به خدا ایمان دارد ،جواب عمر به رسول روم او را قانع می کند.این مشیّت الهی است که گل را خندان، وسنگ را به عقیق معدنی مبدل می سازد، جسم خاکی را با آیتی از آیات حق چنان به کمال می رساند که تبدیل به جان می شود، ورازهای غیب را در می یابد.همچنین همان آیات وقصص وافسون الهی است که خورشید دچار کسوف می شود، ابر می گرید وخاک مانند سالکان در حال مراقبت سکوت می کند.

به گفتهْ استاد فروزانفر: حکما و عده‏اى از متکلمین اسلام نفس را جوهرى مجرد مى‏دانند که ببدن تعلق تصرف و تدبیر دارد بر خلاف عقل که بمذهب حکما ذاتا و فعلا مجرد از بدن است و ابو البرکات بغدادى از حکما و اطباى مشهور قرن ششم (متوفى 547 هجرى) عقل و نفس را یک حقیقت مى‏داند که اگر در بدن تصرف کند نفس نام دارد و الا عقل است، بعقیده‏ى اینان سبب تعلق نفس ببدن احتیاج اوست به استکمال از طریق حواس ظاهرى و باطنى که در نتیجه‏ى آن قوت او در ادراک، صورت فعلیت بخود مى‏گیرد و معرفت اجمالى بتفصیلى مبدل مى‏گردد. عقیده‏ى صوفیان نیز شبیه بدین است با این تفاوت که آنها مى‏گویند نفس براى استکمال محبت و عشق و معرفت به تن پیوسته است، علاقه‏ى نفس ببدن نیز علاقه‏ى تدبیر یا عشق است.

همچنین در این ابیات مولانا تاثیر قدرت و نفاذ امر خداى تعالى را در تمامت اشیا از اول مراتب که عدم است بمعنى نابود و نیست (از آن جهت که فعل او بماده‏ى محتاج نیست) و مثالى چند از اجرام فلکى و عنصرى مى‏آورد تا ثابت شود که همه‏ى اشیا در برابر قدرت الهى و پذیرش فرمان وى یکسان هستند و پیش قدرت بى‏نهایت او مسخراند.